.jpg)
ΦΕΒ 28. 2018Σε όλη την φιλοσοφική ιστορία, η έννοια του συμβόλου βρίσκει εφαρμογή τόσο στον γραπτό όσο και στον προφορικό λόγο, αλλά και σε όλες της μορφές τέχνης. Αντίθετα, η έννοια του σήματος αντιπροσωπεύει μία φυσική τάση ανεξάρτητη με την ανθρώπινη πολιτισμική επέμβαση. Οι συμβολικές αναφορές έρχονται σε αντίθεση με δύο άλλες κατηγορίες σημάτων. Τις εικονικές αναφορές που λειτουργούν ως παντομίμες και απλές απεικονίσεις και τις εκφραστικές αναφορές που καταδεικνύουν έμφυτους τρόπους επικοινωνίας. Οι συμβολικές αναφορές είναι χαρακτηριστικά στοιχεία της ανθρώπινης γλώσσας. Τα σύμβολα λειτουργούν ανεξάρτητα από τις συνθήκες και το πλαίσιο στο οποίο εμφανίζονται. Η έννοια του συμβόλου συναντάται με δύο εντελώς διαφορετικούς τρόπους. Στις θετικές επιστήμες αφορά την έννοια του συμβόλου που χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με άλλα σύμβολα για να εκφράσουμε μία λογική σκέψη. Στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες ο όρος συχνά αφορά σύνθετες εσωτερικές σχέσεις, ως έμμεση έννοια από τοτέμ ή αντικείμενα.
Τα σύμβολα εμπεριέχουν ευφυΐα, φαντασία και συναίσθημα με τρόπο που κανένα άλλο μέσο μάθησης δεν το κάνει. Αυτός ο ορισμός αφορούσε τα σύμβολα στο branding που στόχο έχουν να συνδεθούν με ιδέες, αξίες, συναισθήματα και συγκεκριμένες συμπεριφορές.
Ανακαλύψαμε τις ιστορίες πίσω από τα πιο δημοφιλή σύμβολα που σημάδεψαν ανεξίτηλα την ανθρώπινη ιστορία.
Στα πρώτα χρόνια των διωγμών του χριστιανισμού το σύμβολο αντικατάστησε τον σταυρό, λειτουργώντας ως το τέλειο επικάλυμμα της χριστιανικής ταυτότητας. Η λέξη ήταν η ακροστιχίδα της φράσης: Ιησούς Χριστός Θεού Υιός Σωτήρα
Τον δεύτερο αιώνα ο θεολόγος Tertullian το ερμήνευε ως εξής: “Είμαστε μικρά ψάρια με την εικόνα το Κυρίου μας, ΙΧΘΥΣ που γεννήθηκε στο νερό. Οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν το σύμβολο πολύ πριν τους Χριστιανούς. Σύμφωνα με μία παλιά ιστορία, όταν ένας χριστιανός συναντούσε έναν άγνωστο στον δρόμο, ζωγράφιζε ένα τόξο από το ψάρι στην σκόνη. Εάν ο άλλος ζωγράφιζε το άλλο τόξο, σχηματίζοντας το ψάρι, τότε καταλάβαιναν ότι ήταν και οι δύο ομόθρησκοι. Επικριτές του συμβόλου ισχυρίζονται ότι είναι κακόγουστο, προσδίδοντάς του ένα παγανιστικό χαρακτήρα, συμβολίζοντας την γονιμότητα η πιο συγκεκριμένα το γεννητικό όργανο της γυναίκας. Οι πρώτοι χριστιανοί κατάφεραν να μετατρέψουν ένα ήδη ισχυρό σύμβολο σε ένα σύμβολο της επικοινωνίας της πίστης τους ερμηνεύοντάς το δημιουργικά.
Η ΑΝΚΗ είναι ένα αρχαίο αιγυπτιακό σύμβολο της ζωής. Ο κρίκος στο επάνω μέρος του αντιπροσωπεύει τον ήλιο και η οριζόντια μπάρα τον ορίζοντα, ενώ η κάθετη μπάρα τον μονοπάτι του ήλιου στην γη. Την συναντάμε σε ιερογλυφικά και άλλα χειροποίητα και δείχνει την σημαντικότητα της ζωής, γνωστή και ως το “κλειδί της ζωής”. Πολλές άλλες έννοιες έχουν δοθεί κατά καιρούς στο σύμβολο. Η φυσική ζωή στην Γη, η αιώνια ζωή στον παράδεισο, η αθανασία ακόμη και αναγέννηση. Επίσης συμβόλιζε μακροζωία και καλοζωία δια τον βασιλιά. Επίσης ζωγράφιζαν το σύμβολο στον τάφο για να υποδηλώσουν το πέρασμα στον άλλο κόσμο και εξασφάλιζε την προστασία από συγκεκριμένους θεούς. Ήταν τόσο δυνατό σύμβολο που συχνά χρησιμοποιούνταν για ονομασία πραγμάτων ή ανθρώπων.
Αποτελούνταν ουσιαστικά από τρία συνδεδεμένα ημερολόγια μαζί. Το ιερό ημερολόγιο των 260 ημερών (Tzolkin) το ηλιακό των 365 ημερών (Haab) και το μακροχρόνιο ημερολόγιο. Όταν οι Μάγια έγραψαν την ημερομηνία του ναού τους χρησιμοποίησαν και τα τρία αυτά ημερολόγια. Κάθε 52 χρόνια το Tzolkin και το Haab, συγχρονίζονταν. Αυτό ονομαζόταν κύκλος ημερολογίου. Το Tzolkin αποτελούνταν από 20 περιόδους των 13 ημερών για 260 ημέρες. Κάθε ημέρα είχε αριθμό και όνομα από το 1-13 και 20 ονόματα ανά ημέρα. Όταν η περίοδος των 13 ημερών τελείωνε, ξεκινούσε από την αρχή, ενώ τα ονόματα των 20 ημερών συνεχίζονταν. Ο κύκλος του να συμπέσουν η πρώτη ημέρα με το πρώτο όνομα ήταν 260 ημέρες. Οι ιερείς χρησιμοποιούσαν το ημερολόγιο για να προσδιορίζουν τις ημέρες της σποράς, της συγκομιδής, τις θρησκευτικές τελετές και τις προφητείες. To ημερολόγιο Haab αποτελείται από 365 ημέρες, 18 μήνες, 20 ημερών ο καθένας. Οι υπόλοιπες 5 ημέρες στο τέλος του χρόνου θεωρούνταν επικίνδυνες και γι’ αυτό έμεναν σπίτι τους αρνούμενοι να κάνουν οτιδήποτε. Το Μακροπρόθεσμό Ημερολόγιο χρησιμοποιούνταν για να μετράνε μεγάλες περιόδους χρόνου. Αυτό μετρά όλες τις ημέρες από την αρχή, η οποία τοποθετείται από αυτούς στις 11 Αυγούστου του 3114π.Χ. Το ημερολόγιο αυτό είναι τόσο κυκλικό, με επαναλαμβανόμενες περιόδους, όσο και γραμμικό. Χάριν σε αυτή του την ιδιότητα μπορεί να υπολογίζει πολύ μακρινές ημερομηνίες, τόσο στο παρελθόν όσο και στο μέλλον.
Στον δυτικό κόσμο η Σβάστικα είναι ένα σύμβολο με εξαιρετικά διφορούμενες έννοιες κατά την διάρκεια της ιστορίας του. Σήμερα έχει ταυτιστεί ευρέως με τον φασισμό, όμως χιλιάδες χρόνια πριν ήταν συνώνυμη με την καλή τύχη. Στην αρχαία Ινδία, στα σανσκριτικά, η λέξη σήμαινε ευημερία. Χρησιμοποιήθηκε από τον αμερικάνικο στρατό στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο στα αεροπλάνα ΡΑΦ. Οι Ναζί χρησιμοποίησαν το σύμβολο ύστερα από την προσπάθεια ερευνητών στον 19ου αιώνα να μεταφράσουν ινδικά κείμενα, διαπιστώνοντας ομοιότητες μεταξύ της δικής τους γλώσσας και των σανσκριτικών. Έτσι, συμπέραναν ότι οι Ινδοί και Γερμανοί πρέπει να είχαν κοινούς προγόνους και φαντάστηκαν μία φυλή ημίθεων πολεμιστών, την οποία ονόμασαν Άρια.
Μεγάλα brands, όπως η Coca-Cola και η Carlsberg την χρησιμοποίησαν στα προϊόντα τους. Επιπλέον, χρησιμοποιήθηκε και για άλλους σκοπούς, εντελώς ασύνδετους με τον φασισμό, πριν χρησιμοποιηθεί από τους Ναζί. Η ιδέα αμέσως αρπάχτηκε από την αντισημιτική εθνικιστική ομάδα που καθιέρωσε την σβάστικα ως σύμβολο των Αρίων, προωθώντας την αρχαία σύνδεση με τον Γερμανικό λαό. Για τους Εβραίους η σβάστικα συμβολίζει την καταπίεση, τον πόνο, την εξόντωση. “Σχεδίαζαν σβάστικες στους τάφους και στις συναγωγές για να μας φοβίσουν” δηλώνει 93χρονός επιζών του ολοκαυτώματος.
Το ειρωνικό είναι ότι η σβάστικα είναι περισσότερο Ευρωπαϊκής προέλευσης απ’ όσο φανταζόμαστε. Είναι ένα αρχαίο σύμβολό, η ιστορία του οποίου δεν περιορίζεται στην Ινδία. Χρησιμοποιήθηκε από τους αρχαίους Έλληνες, Κέλτες και Αγγλοσάξονες και κάποια από τα παλαιότερα δείγματα βρέθηκαν στην ανατολική Ευρώπη, από την Βαλτική έως τα Βαλκάνια. Δείγματα του συμβόλου εμφανίζονται σε μοτίβα πουλιού από την παλαιολιθική εποχή. Η σβάστικα χρησιμοποιήθηκε εκτεταμένα ως διακοσμητικό σχέδιο από τους αρχαίους Έλληνες, τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και στην αγγειοπλαστική. Ο Peter Madsen, ένας tattoo artist γοητευμένος από το σύμβολο της σβάστικας, ξεκίνησε μια καμπάνια για την αποκατάσταση του συμβόλου ύστερα από την αμαύρωσή του από τον Χίτλερ, κάνοντας δωρεάν σβάστικες tattoo.
Πολλά σύμβολα έχουν χρησιμοποιηθεί για να συμβολίσουν την ειρήνη ανά τους αιώνες. Το κλαδί ελιάς, το περιστέρι είναι από τα πιο γνωστά. Το σύμβολο που σήμερα χρησιμοποιείται ευρέως για να υποδηλώσει την ειρήνη σχεδιάστηκε για το βρετανικό κίνημα πυρηνικού αφοπλισμού. Η ιστορία ξεκινά με την πρώτη αντιπυρηνική διαδήλωση που οργανώθηκε στην Αγγλία από το Direct Action Committee Against Nuclear War, που μαζί με μικρότερα γκρουπ διαμόρφωσαν τον CND. Περίπου 500 σύμβολα κρατούσαν οι διαδηλωτές στα 52 μίλια της πορείας τους. Στην ομάδα του Gerald Holtom είχαν έναν επαγγελματία σχεδιαστή του Royal College of Art, γεγονός που εξηγεί γιατί το σύμβολο κέρδισε άμεσα τις εντυπώσεις και αμέσως υιοθετήθηκε από το CND λίγους μήνες μετά την πορεία
Ο Holtom ήταν ένα επιτυχημένος σχεδιαστής, δημιουργώντας με βάση δυτικοαφρικάνικα μοτίβα. Ο καθηγητής Andrew Rigby υποστήριζε ότι ο Holtom σχεδίασε το σύμβολο με σκοπό να αποτυπώσει στο μυαλό των ανθρώπων ένα σύμβολο χαρακτηριστικό του πυρηνικού αφοπλισμού. Ταυτόχρονα θα έπρεπε να μεταφέρει το μήνυμα ότι είναι ευθύνη του καθένα ξεχωριστά να δουλέψει για να διαγράψει την απειλή ενός πυρηνικού πολέμου. Το σύμβολο απεικόνιζε ένα ημισφαιρικό “Ν” και στο ημικύκλιο ένα “D” τα οποία υποδήλωναν τις λέξεις “Nuclear Disarmament”, δηλαδή Πυρηνικός Αφοπλισμός. Ωστόσο λίγα χρόνια αργότερα ο σχεδιαστής έδωσε μία διαφορετική ερμηνεία για το πώς σχεδίασε το σύμβολο. Σύμφωνα με τον Rigby ο Holton έπαιξε με την ιδέα να χρησιμοποιήσει τον χριστιανικό σταυρό, αλλά σκέφτηκε ότι στα μάτια των χριστιανών της ανατολής θα είχε αρνητικούς συνειρμούς, αλλά απέρριψε και το περιστέρι. Ήθελε να κάνει μία πιο προσωπική προσέγγιση. Ήταν τόσο απελπισμένος που έμοιαζε με τον μελλοθάνατο πριν την εκτέλεση στον πίνακα του Goya. Σχημάτισε το σώμα του με τις γραμμές και τις κύκλωσε. Αρχικά ήταν γελοίο και τόσο αδύναμο. Όταν το σχεδίασε σε ένα μικρό χαρτί, το καρφίτσωσε στο πέτο του και το ξέχασε. Πέρασε από όλα τα γραφεία όταν η κοπέλα στην υποδοχή τον ρώτησε τί ήταν το σήμα στο πέτο του. Μόλις είδε το σήμα του ND απάντησε ότι ήταν το σήμα της ειρήνης.
-Πολύ ενδιαφέρον, απάντησε η κοπέλα. Έχεις φτιάξει αρκετά;
-Όχι μόνο αυτό. Αλλά ελπίζω σύντομα να γίνουν πάρα πολλά.
Οι πρώτες κονκάρδες φτιάχτηκαν από άσπρο άργιλο και γεμίστηκαν με μαύρη μελάνη. Σύμφωνα με το CND η κατασκευή ήταν και αυτή συμβολική, εφόσον ύστερα από έναν πυρηνικό πόλεμο αυτές θα ήταν από τις λίγες ανθρώπινες κατασκευές που δεν θα καταστρέφονταν.
Ουροβόρος σημαίνει εκείνος που τρώει την ουρά του και είναι από τα αρχαιότερα μυθικά σύμβολα στον κόσμο. Υποδηλώνει μία αέναη διαδικασία κατά την οποία το παρελθόν εξαφανίζεται, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει μέσα μας. Μία γενικότερη ερμηνεία είναι ο αέναος κύκλος της φύσης και του σύμπαντος, της δημιουργίας και της καταστροφής, της ζωής και του θανάτου. Για πρώτη φορά εμφανίστηκε το 1600 πΧ, στην Αίγυπτο ως σύμβολο του ήλιου, απεικονίζοντας την πορεία του ηλιακού δίσκου.
Από εκεί μεταφέρθηκε στου Φοίνικες και έπειτα στους Έλληνες που του έδωσαν το όνομα Ουροβόρος. Στην μυθολογία αντιπροσώπευε τον γαλαξία (=Milky Way). Στον Γνωστικισμό και στην Αλχημεία αντιπροσωπεύει την δυαδικότητα και την αέναη ανανέωση. Σε αλχημικές σημειώσεις το σύμβολο εμφανίζεται μισό φωτεινό, μισό σκοτεινό, υποδηλώνοντας μία YinYang θεώρηση του κόσμου. Η ιδέα αυτή με παρόμοια σύμβολα συναντάται στους πολιτισμούς των Κινέζων και των Αζτέκων.
Απεικονίζει ένα μάτι πάνω από στοιχεία όπως: τρίγωνο, σπίθες και/ή σύννεφα. Οι ρίζες του συμβόλου, που εμφανίστηκε στα τέλη του 17ου αιώνα, δεν έχουν εξακριβωθεί. Ωστόσο, αναλύσεις ανάλογων συμβόλων και συγγραφέων του 17ου αιώνα παραπέμπουν στους κλασικούς Έλληνες. Ακολουθώντας το μονοπάτι του συμβόλου οδηγούμαστε στην Αλχημεία, Αστρολογία, Kabala, Rosicrucianism, και Freemasonry. Αρχικά αντιπροσώπευε το μάτι του Θεού (all-seeing eye) ο οποίος παρατηρεί τα πάντα. Το τρίγωνο για αιώνες αντιπροσωπεύει τον τριαδικό Θεό, ενώ το φως και τα σύννεφα συνήθως αντιπροσωπεύουν την αγιότητα και τον Θεό. Η πρόνοια σημαίνει μία θεϊκή προστασία. Η πιο γνωστή απεικόνιση του συμβόλου είναι στο χαρτονόμισμα του ενός δολαρίου.
Διάφορες ιστορίες υπάρχουν γύρω από το σύμβολο και όλες προέρχονται από την αρχαία Αίγυπτο.
Ο Horus είναι ο υιός του Osiris και ανιψιός του Set. Μετά την δολοφονία του Set, o Osiris, ο Horus και η μητέρα του Isis αποφάσισαν να επανατοποθετήσουν τον Osiris ως άρχοντα του κάτω κόσμου. Σύμφωνα με την ιστορία, ο Osiris αναγκάστηκε να θυσιάσει το ένα του μάτι. Σύμφωνα με άλλη ιστορία ο Horus έχασε το ένα μάτι του σε μία μάχη με τον Set. Σύμφωνα με αυτό, το σύμβολο συνδέθηκε με την ίαση και την αναγέννηση.
Η ιστορία του ματιού του Ρα, ή της κόρης του Ρα, αναφέρει ότι ο Ρα έστειλε το μάτι του για να βρει πληροφορίες αλλά και να πάρει εκδίκηση για όσους τον προσέβαλαν. Είναι μία πιο επιθετική έκφραση του συμβόλου. Επίσης, αποδίδεται σε μία σειρά από θεότητες, αλλά πάντα συμβολίζει την οργή των θεών απέναντι στην αλαζονική ανθρωπότητα.
Άλλες ερμηνείες αφορούν την αδυναμία μιας καθολικής εφαρμογής κανόνων, την όραση των νεκρών. Σήμερα πολλοί το συσχετίζουν με το μάτι της πρόνοιας και την Μασονία, ωστόσο μια τέτοια σύγκριση είναι συνωμοσιολογική και κάπως προβληματική.
Αποτελεί σύμβολο του κομουνισμού, αλλά δεν υπήρχε την εποχή του Marx. Σταδιακά υιοθετήθηκε από την Ρωσική επανάσταση, πρώτα στις διαδηλώσεις του κόκκινου στρατού και ύστερα ως σύμβολο της Σοβιετική Ένωσης. Ο συμβολισμός του είναι απλός. Το σφυρί αντιπροσωπεύει τους βιομηχανικούς εργάτες και το δρεπάνι τους αγρότες. Κατά άλλους το δρεπάνι συμβολίζει τις γυναίκες και το σφυρί τους άντρες. Πριν την καθιέρωσή του, πολλές άλλες εκδοχές λέγεται ότι υπήρχαν όπως σφυρί και τσουγκράνα ή δίκρανο. Το σφυρί επιλέχτηκε για την παραδοσιακή σύνδεσή του με τους εργάτες στην Ευρώπη. Το αγροτικό εργαλείο λέγεται ότι συνδέεται με το σλόγκαν του Λένιν για την ενότητα των προλετάριων και των αγροτών. Τον Απρίλιο του 1918 η τελική έκδοση του εμβλήματος έγινε αποδεκτή. Σχεδιάστηκε από τον Μοσχοβίτη καλλιτέχνη Yevgeny Kamzolkin. Το καλοκαίρι της 5ης εποχής του Σοβιέτ επίσημα υιοθετήθηκε ως έμβλημα. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Yevgeny Kamzolkin δεν ήταν κομουνιστής, ήταν βαθιά θρησκευόμενος από πλούσια οικογένεια. Ήταν μέλος της μυστικιστικής καλλιτεχνικής οργάνωσης Leonardo da Vinci για περισσότερο από 10 χρόνια, και είχε αντίληψη των συμβόλων. Αρχικά, συνδέθηκε με το μασονικό σύμβολο σφυρί και σμίλη.
Ωστόσο, είναι δύσκολο να πούμε τί ενέπνευσε τον Kamzolkin να το σχεδιάσει. Ήθελε απλά να υλοποιήσει το έργο που του δόθηκε ή προσπάθησε να εμφυσήσει μία επαναστατική δύναμη, επιλέγοντας σύμβολα του πολέμου, του θανάτου και της κυριαρχίας του κακού; Ο φιλόσοφος Alexei Losev δίνει την εξής ερμηνεία: “Είναι ένα σύμβολο που ξεσηκώνει τις μάζες και όχι απλά ένα τεχνικό σύμβολο ανθρώπινων δραστηριοτήτων.”.
Ο ιστορικός Yury Gauthier το 1921 γράφει: “ Η δριμύτητα έχει κυριεύσει την Μόσχα για αρκετές ημέρες. Πως μπορούμε να την τελειώσουμε; Η απάντηση θα είναι “hammer, sickle” (σφυροδρέπανο), διαβασμένο ανάποδα. Στην πραγματικότητα αυτό ακούγεται “με τον θρόνο” [τοποθετώντας μαζί και αντίστροφα τις λέξεις hammer (molot) και sickle (serp) δημιουργούμε την λέξη prestolom, που σημαίνει κυριολεκτικά “με τον θρόνο”] με αυτό τον τρόπο οι Μοσχοβίτες επικοινωνούσαν στο δικτατορικό καθεστώς των Μπολσεβίκων.
Διαβάστε επίσης για την Πεντάλφα εδώ
Web
christianity today / study.com / BBC / thoughtco / fastcodesign / tokenrock / the guardians / russia beyond / ancient symbols
Books:
From the University of Chicago, Eye Research Laboratories, Department of Ophthalmology, 950 East 59th Street, Chicago, Illinois 60637, U.S.A.
The Symbol Consept, chapter 43, Terrence w. Deacon, 2011
Designing Brand Identity, Publishing Wiley, 2009, USA.
