O Tomas Kuhn και η επανάσταση της επιστήμης

Πρέπει η επιστήμη να αναπτύσσεται βασισμένη στις παραδοσιακές επιστημονικές πρακτικές;

Μέχρι το 1950 η επιστημονική δραστηριότητα στηρίζονταν στην παραδοσιακή αντίληψη αναφορικά με τις πρακτικές και τον τρόπο λειτουργίας της. Οι επιστήμονες βασισμένοι σε παρατηρήσεις έκαναν πειράματα, τα επεξεργάζονταν ορθολογικά και κατέληγαν σε συμπεράσματα που δύσκολα θα μπορούσε να αμφισβητήσει κανείς διότι βασίζονταν σε ορθολογικούς κανόνες. Το 1950 ο Tomas Kuhn απάντησε αρνητικά σε αυτήν την κατεστημένη αντίληψη για την επιστήμη, μέσα από το βιβλίο του “Η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων”.  Ο Tomas  σπούδασε φυσική και ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στην κβαντική φυσική. Στην προσπάθειά του να κατανοήσει την σκέψη του Αριστοτέλη στράφηκε αρχικά στην μελέτη της Ιστορίας των Επιστημών και έπειτα στην Φιλοσοφία της Επιστήμης. Πίστευε ότι η ορθολογικότητα οδηγεί πάντα σε ασφαλή συμπεράσματα γεγονός που εμποδίζει την αλλαγή των επιστημονικών θεωριών , συνεπώς την εξέλιξη της επιστήμης. Η αλλαγή είναι πάντα επαναστατική. Υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει σαφής διάκριση παρατήρησης και θεωρίας, οι έννοιες της επιστήμης δεν είναι απόλυτα ακριβής, η επιστημονική γνώση αντιμετωπίζεται ως μία υπάρχουσα αλλά εξελισσόμενη κατάσταση και η έννοια της αλήθειας γίνεται σχετική. 

Όταν ο Kuhn δίδασκε στο Harvard, προσπαθούσε να απαντήσει στο ερώτημα: Πόσο καλά γνώριζε μηχανική ο Αριστοτέλης, ώστε να αφήσει στον κόσμο τόση επιστημονική γνώση όση και ο Νεύτωνας ή ο Γαλιλαίος; Γρήγορά ανακάλυψε ότι ο Αριστοτέλης γνώριζε όχι απλά ελάχιστή μηχανική αλλά ήταν ένας κακός φυσικός επίσης. Με τα δεδομένα της συμβατικής επιστήμης ο Αριστοτέλης έμοιαζε ανόητος. Όλοι όμως γνωρίζουμε ότι δεν ήταν. Για να αντιληφθεί κάποιος την επιστήμη του Αριστοτέλη, θα έπρεπε να αντιληφθεί την επιστημονική παράδοση - κουλτούρα μέσα στην οποία δρατηριοποιόταν ο Αριστοτέλης ή γενικότερα: Για να αντιληφθεί κάποιος την επιστημονική ανάπτυξη θα πρέπει να αντιληφθεί πρώτα το νοητικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται. Διατύπωσε δηλαδή την άποψη ότι η επιστήμη δεν είναι ένα αντικειμενικό και ορθολογικό εγχείρημα αλλά θα πρέπει να εξετάζεται συνάρτηση ιστορικών και κοινωνικών παραμέτρων. Η μελέτη αυτή αποτέλεσε την κινητήρια δύναμη να γράψει το περίφημο βιβλίο του. 

Ο TomasKuhn εισήγαγε την έννοια της επιστημονικής επανάστασης, αλλάζοντας ριζικά τον τρόπο που εξελίσσεται η επιστήμη. Την  προσδιόρισε στα εξής στάδια: 

1. Η προ-επιστήμη. Σε αυτό το στάδιο δεν υπάρχει κανονική επιστήμη αλλά η επιστήμονες μελετούν ένα μοναδικό παράδειγμα, ένα φαινόμενο ή κάποιο μεμονωμένο πρόβλημα.
2. Η κανονική επιστήμη. Όταν υπάρχει συσσώρευση προβλημάτων (γρίφων) δημιουργείται η κανονική επιστήμη ή οποία ασχολείται με την επίλυση καθημερινών προβλημάτων που προσπαθούν να επιλύσουν στο πλαίσιο της επιστημονική κοινότητας. Πολλά προβλήματα (ανωμαλίες) δεν μπορούν να λυθούν από την συμβατική επιστήμη. 
3. Όταν συσσωρευτεί ένας μεγάλος αριθμός ανωμαλιών τότε επικρατεί ανασφάλεια στην αξιοπιστία της επιστημονικής κοινότητας, η οποία αδυνατεί να τα επιλύσει με τις συμβατικές μεθόδους, τότε παρατηρείται η κρίση. Σε αυτή την φάση ριζοσπαστικές μέθοδοι χρησιμοποιούνται για την επιλύσή τους. Η εύρεση λύσης με μη συμβατικές μεθόδους σηματοδοτεί την επιστημονική επανάσταση, η οποία στην αρχή είναι αθέατη, μη κατανοητή και συνήθως μη αποδεκτή από το κοινό. Οι νέες λύσεις και μέθοδοι της επιστήμης που προκύπτουν από μία επιστημονική επανάσταση αλλάζουν το ¨παράδειγμα” δηλαδή δημιουργούν μία νέα  οπτική γωνία για να βλέπουμε τον κόσμο. Σκεφτείτε οποιαδήποτε μεγάλη επιστημονική εξέλιξη (π.χ την επικοινωνία με το internet) και θα κατανοήσετε την διαδικασία που περιγράψαμε. 
4. Με την αποδοχή της νέας πραγματικότητας δημιουργείται μία νέα κανονική επιστήμη, μέχρι την στιγμή που και αυτή με την σειρά της, δεν θα μπορέσει να λύσει τα προβλήματά με τις υπάρχουσες μεθόδους και να οδηγηθεί στην επόμενη κρίση. 

Τα νέα “παραδείγματα” που προκίπτουν από μία επιστημονική επανάσταση, είναι ασύμμετρα σε σχέση με τα παλιά. Περιγράφουν τον κόσμο με τελείως διαφορετικό τρόπο ακόμη και οι όροι που χρησιμοποιούν έχουν διαφορετική σημασία. Έτσι δύο θεωρίες μπορεί να προσπαθούν να εξηγήσουν το ίδιο πράγμα όμως οδηγούν σε διαφορετικές εικόνες το κόσμου. Ο  Kuhn χρησιμοποίησε χαρακτηριστικά την γνωστή εικόνα με την πάπια και τον λαγό για να δείξει τον διαφορετικό τρόπο που βλέπουμε την ίδια πραγματικότητα μετά από μία επιστημονική επανάσταση. 

Η έννοια της επιστημονική επανάστασης, έτσι όπως παρουσιάστηκε από τον Τ.Kuhn άλλαξε ριζικά τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται η επιστήμη, όχι μόνο επείδή ερμήνευσε αυτήν την εξέλιξη αλλά κυρίως γιατί έσπασε τα στεγανά της, και απενοχοποίησε την επιστήμη από τους κανόνες και της νόρμες των επιστημονικών κοινοτήτων. Σήμερα, παρόλο που πιστεύουμε ότι έχουμε κάνει επιστημονικά άλματα κατά την διάρκεια της ιστορίας μας στην Γη, έχουμε καλύψει μόνο ένα μικρό μέρος των επιστημονικών προβλημάτων που έχουμε να επιλύσουμε αλλά και των νέων που εμφανίζονται συνεχώς με ταχύτερους ρυθμούς.  Ο  Τ.Kuhn  διευκόλυνε και απενεχοποίησε τους επόμενους επιστήμονες να κάνουν τις νέες επιστημονικές επαναστάσεις για προβλήματα που ήδη έχουμε ή για εκείνα που δεν γνωρίζουμε καν ακόμη. 

Πηγές:  Πάντειο Πανεπιστήμιο / Βιβλίο " Η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων" / thegardians / wikipedia